Dziś chciałabym poruszyć bardzo ważny temat, z którym każdy z Nas miał lub będzie mieć do czynienia. Chodzi mi o kwestię sporządzenia testamentu oraz dziedziczenie. Często zdarza się, że ktoś bliski umiera, a jego sprawy majątkowe są nieuregulowane. Warto wtedy zadbać o zabezpieczenie interesów zmarłego oraz potencjalnych spadkobierców.
Jakie są rodzaje dziedziczenia spadku?
W Polsce istnieją dwa rodzaje dziedziczenia: testamentowe oraz ustawowe. Jak sama nazwa wskazuje, dziedziczenie testamentowe ma miejsce w przypadku sporządzenia ważnego testamentu przez spadkobiercę. Natomiast dziedziczenie ustawowe znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy ostatnia wola nie została sporządzona bądź nie była ważnie sporządzona.
Art. 941 Kodeksu cywilnego wskazuje, że rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament. Tłumacząc to na „nasze”, jeśli spadkodawca chce przekazać swój majątek, może to zrobić ważnie jedynie przez sporządzenie testamentu. Jeśli tego dokumentu nie sporządzi, dziedziczenie nastąpi w trybie ustawowym.
Dziedziczenie testamentowe: jak to zrobić?
Zaczynając od początku, spadkodawcą jest osoba, która zmarła. Spadkobierca to osoba, która została powołana do spadku – czyli została wskazana przez spadkobiercę w testamencie. Z analizy dalszych artykułów Kodeksu Cywilnego wynika, że testament może być sporządzony tylko przez jedną osobę. Co ważne, osoba ta musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych. Pełną zdolność do czynności prawnych mają tylko osoby pełnoletnie i nieubezwłasnowolnione.
Rodzaje testamentów w Polsce
Jeśli chodzi o rodzaje testamentów, to w Polsce jest ich kilka:
– testament zwykły (ręczny) – art. 949 Kodeksu cywilnego wskazuje, że można sporządzić testament w ten sposób, że napisze się go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Nieważny zatem będzie testament napisany na komputerze, wydrukowany oraz podpisany. Cały testament musi być sporządzony ręcznie. Bardzo ważne jest też opatrzenie testamentu ręcznego datą – w pewnych sytuacjach jest to pomocne przy ustaleniu czy spadkodawca sporządzając testament wiedział co robi i był świadomy swojej woli.
– testament notarialny – jest to szczególna forma testamentu sporządzana przez i w obecności notariusza. Jest to o wiele bardziej skuteczna metoda zabezpieczenia majątku, gdyż obowiązkiem notariusza jest dbanie o to, aby rozrządzenia spadkodawcy były ważne i zgodne z prawem. Co więcej, testament jest przechowywany przez notariusza i istnieje niskie ryzyko, że zostanie zgubiony bądź zniszczony.
– testament allograficzny – jest to forma testamentu ustnego. Sporządza się go w ten sposób, że w obecności dwóch świadków spadkodawca oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Dodatkowo, oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Następnie, protokół powinien być odczytany w obecności świadków oraz podpisany przez spadkodawcę. Dla tej formy testamentu przewidziany jest jeden wyjątek – osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu w taki sposób.
– testament ustny – w przypadku obawy rychłej śmierci albo jeżeli zachowanie zwykłej (ręcznej) formy testamentu jest niemożliwe, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.
– testament podróżny – podczas podróży polskim statkiem morskim lub samolotem, testament może zostać sporządzony poprzez oświadczenie spadkodawcy przed dowódcą statku bądź jego zastępcą oraz w obecności dwóch świadków. Dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, odczytuje ją, a następnie pismo to powinno być podpisane przez spadkodawcę, świadków oraz dowódcę albo jego zastępcę.
– testament wojskowy – szczegóły tego testamentu określa rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 30 stycznia 1965 r. w sprawie testamentów wojskowych.
Mam nadzieję, że to krótkie opracowanie pozwoli Wam na uregulowanie spraw majątkowych. Pamiętajcie, że jeżeli sporządzony przez Was testament niezależnie w jakiej formie, uchybi wymogom określonym w Kodeksie Cywilnym, testament ten będzie nieważny. W takiej sytuacji, dziedziczenie odbywać się będzie w trybie ustawowym.
Dziedziczenie ustawowe: kto i w jakiej kolejności dziedziczy?
W sytuacji, gdy testament nie został sporządzony albo był nieważny, w grę wchodzi dziedziczenie ustawowe. Kolejność dziedziczenia jest następująca: dzieci oraz małżonek – dziedziczą oni w częściach równych, jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
Przykładowo: spadkodawca umiera zostawiając żonę i dwoje dzieci. W tym przypadku żona i dzieci dziedziczą po 1/3 spadku każdy. W innej sytuacji – spadkodawca umiera zostawiając żonę i pięcioro dzieci – żona dziedziczy 1/4 spadku, a dzieci pozostałą część, czyli ¾ podzielone na pięć części.
W braku zstępnych (dzieci), do spadku powołani zostają małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Gdy spadkodawca nie miał żony ani dzieci, cały spadek przypada rodzicom spadkodawcy w częściach równych.
W dalszej kolejności dziedziczą dziadkowie, rodzeństwo, w tym miejscu odsyłam do lektury Kodeksu Cywilnego – art. 922 i nast.
Przyjęcie i odrzucenie spadku: jak to zrobić?
Co do zasady, aby przyjąć/odrzucić spadek należy w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o swoim powołaniu, złożyć stosowne oświadczenie. Jeżeli spadkobierca w tym terminie nie złoży oświadczenia, domniemywa się, że przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Spadek z dobrodziejstwem inwentarza: co to takiego?
Instytucja przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza chroni spadkobierców przed długami, które mogą być częścią spadku. Nierzadko się zdarza, że spadkodawca zmarł, a rodzina nie jest pewna czy miał kredyty/pożyczki albo czy zalegał z opłatami za czynsz, itp. W takim przypadku można zaryzykować i przyjąć spadek wprost, ale oznacza to wzięcie odpowiedzialności za wszystkie długi spadkodawcy. Innymi słowy, banki i inne instytucje będą mogły żądać zapłaty od nas – spadkobierców. Ochronie interesów spadkobierców służy właśnie przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Przyjmując spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobierca odpowiada za długi, ale tylko w granicach otrzymanego majątku. Przykładowo: spadkobierca dziedziczy samochód o wartości pięćdziesięciu tysięcy złotych oraz zobowiązania finansowe w wysokości stu tysięcy złotych. Wierzyciel będzie mógł żądać tylko zapłaty kwoty pięćdziesięciu tysięcy złotych – czyli wartości samochodu. Pozostała część zobowiązania nie będzie już dotyczyć spadkobiercy.
Jak przeprowadzić postępowanie spadkowe?
Aby uzyskać postanowienie o nabyciu spadku oraz potwierdzenie w jakiej części spadek nam przypada, należy przeprowadzić postępowanie spadkowe. W tym celu wnioskodawca składa do właściwego sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. W nim powinien wskazać po kim postępowanie ma być przeprowadzone oraz podać krąg osób, które mogą być brane pod uwagę jako spadkobiercy. Opłata za taki wniosek wynosi 100 zł plus 5 zł tytułem wpisu do rejestru spadkowego. Jeżeli sprawa jest prosta, krąg spadkobierców jest znany, to zazwyczaj taka sprawa kończy się na jednej rozprawie, na której Sąd wydaje postanowienie. W postanowieniu tym Sąd stwierdza, kto dziedziczy i w jakich częściach. Po uzyskaniu prawomocności, dokument ten jest urzędowym poświadczeniem stwierdzającym kto jest spadkobiercą.
Notarialne poświadczenie dziedziczenia: szybsza droga!
Inną opcją uzyskania dokumentu potwierdzającego fakt, że jesteśmy spadkobiercami, jest notarialne poświadczenie dziedziczenia. Jest to dokument sporządzany przez notariusza. Notariusz sporządza protokół dziedziczenia oraz akt poświadczenia dziedziczenia. Co ważne, aby notariusz mógł sporządzić dokument, obowiązkowy jest udział wszystkich osób zainteresowanych tj. osób mogących być spadkobiercami ustawowymi bądź testamentowymi. Za sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia notariusz pobiera obowiązkową taksę, której stawka określona jest w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej.
Mam nadzieję, że to wprowadzenie umożliwi Wam wybór odpowiedniego postępowania oraz zadbanie o interesy majątkowe Wasze i Waszych bliskich.
